Henk Smit

(25 mei 1932 Surhuisterveen – 17 juli 2010 Parijs)

Henk Smit werd op 25 mei 1932 in Surhuisterveen geboren. Na zijn HBS-tijd (1951) emigreerde het gezin Smit naar Canada waar de 19-jarige van alles aanpakte om aan de kost te komen. Hij was bouwvakker, maar ook ziekenbroeder. Tussen die uitersten door ontdekte een dominee zijn zangtalent op een moment dat Henk een lied zong in een kerk, terwijl hij zichzelf op het orgel begeleidde.

Smit nam vervolgens prive zanglessen in Toronto en studeerde ook aan het Conservatorium van Toronto. In de avonden deed hij praktijkervaring op in kerkkoren, operette- en oratoriumverenigingen. Smit: "Dat hield ik vol tot ik in 1960* als enige van de familie naar Nederland terugkeerde om de stap naar de professie te doen".

* In de anannalen van De Nederandse Opera staat dan ook ten onrechte vermeld dat Smit in 1958 debuteerde als Cesare Angelotti in Tosca.

Beginjaren

Terug in Nederland zong hij voor op het Amsterdams Conservatorium bij de legendarische talentenontdekker/ pedagoog Felix Hupka die hem naar de operaklas verwees. Daardoor kon hij het hele conservatorium overslaan. Ook Herman Schey en Jess Walters droegen in die periode aan zijn vocale vorming bij.

Na een jaar operaklas bemachtigde Smit een solistencontract bij de Nederlandse Opera. Het was een aarzelende start tot hij in 1961 in de prijzen viel bij het Internationaal Vocalisten Concours 's-Hertogenbosch. Daarna nam zijn carriere aan de Nederlandse Opera een snelle vlucht. In het seizoen 1961/62 trad hij al veelvuldig op, aanvankelijk in kleine partijen, maar binnen enkele jaren kreeg hij ook grote rollen te zingen als Bartolo in Il barbiere di Siviglia, Don Magnifico in Rossini's La Cenerentola, Jack Rance in La fanciulla del West, Ramphis in Aida, Zaccharia in Nabucco, Sharpless in Madama Butterfly, de Sprecher in Die Zauberflote, Pizarro in Fidelio, Scarpia in Tosca, Peter in Hansel und Gretel, Klingsor in Parsifal, Der Mann in Schonbergs Die gluckliche Hand, Alberich in Der Ring des Nibelungen en de titelrollen in Simon Boccanegra, Der fliegende Hollander, Hertog Blauwbaard en Don Pasquale.

• Verdi: Simon Boccanegra
1982.09.04
ACT I Plebe Patrizi! (© 2012 IMC MUSIC LTD - HSE 1001):

Natuurstem

Bovenstaande lijst impliceert een langdurige carriere en inderdaad: Smit overleefde als enige Nederlandse zanger samen met Pieter van den Berg alle directiewisselingen bij de vaderlandse opera: "Er komt geluk aan te pas en een gezonde stem. Een stem die de wear and tear van de praktijk doorstaat. Zeer velen raken in de problemen als het technisch niet helemaal in orde is. Ofschoon ik relatief weinig opleiding heb gehad is mijn stem gelukkig in orde gebleven".

Daar kwam een dosis natuurlijk geluk bij kijken, aldus Smit, die zijn instrument omschreef als een typische natuurstem: “Vocaal gezien heb ik weinig uit de grond hoeven te stampen, er was altijd veel aanwezig. De stem zat van nature goed, zoals dat ook bij Herman Schey het geval was. Wat ik wel moest leren waren de hoge tonen: f-fis-g. Net als bij sportmensen moet je je spieren trainen, niet sparen. Veel collega's willen zich liever ontzien en markeren tijdens repetities. Ik heb daar geen behoefte aan".

Zijn kwaliteiten komen vol tot gelding in de bijzondereproducties van enkele raritieten uit de vroege Verdi catalogus, Alzira en Un giorno di regno:

• Verdi: Alzira
11.10.1980 Concertgebouw, Amsterdam
ACT I Quanto un mortal (stretta) (© 2012 IMC MUSIC LTD - HSE 1001)
Henk Smit (Gusmano)

• Verdi: Un giorno di regno
1974.03.16 Concertgebouw, Amsterdam
Un mio castello! Cinque milla scudi (© 2012 IMC MUSIC LTD - HSE 1001)
Henk Smit (Kelbar), Jan Derksen (La Rocca)

Behalve in de repertoire buitenbeentjes van Verdi die in het Amsterdamse Concertgebouw zo geliefd waren, grossierde Smit ook in de bijna mythische, halfvergeten titels van Mascagni en Puccini, die onder dirigent Kees Bakels in Utrecht tot grote bloei kwamen. Smits Koning in Mascagni's Isabeau werd vermaard oor de Bongiovanni release, zijn Frank in Puccini's Edgar moest wachten op de 6-box Henk Smit Bas-Bariton van IMC Music uit 2012, alvorens zijn verdiende plaats in de cd hemel te vinden.

• Puccini: Edgar
19781221 Vredenburg, Utrecht
Ove fosti stanotte (beginning) (© 2012 IMC MUSIC LTD - HSE 1001)
Henk Smit (Frank), Julia Hamari (Tigrana)

• Mascagni: Isabeau
19820214 Vredenburg, Utrecht
ACT I Allor che Il sol sia giunto (© 1982 Bongiovanni)
Henk Smit (Il Re), Lynne Strow Puccolo (Isabeau)

Bas-bariton

Henk Smit zong aanvankelijk echte basrollen als Zaccharia en Mephistopheles en schakelde pas later over op dramatische bas-bariton-partijen. Om zijn eigen stem te karakteriseren hanteerde Smit de Duitse terminologie: karakterbariton, bas-bariton, heldenbariton. Dat zijn de drie vakgebieden waarin zijn rollen zitten. Een optelsom met een hoog schurkencoefficient: Falstaff, Scarpia, Leporello, Alberich, Klingsor, Pizarro, Blauwbaard en Amonasro.

• Wagner: Parsifal
1992.04.17
Erwachst du ha (© 2012 IMC MUSIC LTD - HSE 1001)G
Henk Smit (Klingsor), Gabrielle Schnaut (Kundry)

Volgens Smit viel het met die schurken soms toch nog behoorlijk mee, want, zo stelde hij: “Sommigen hadden toch ook hun goede kanten. De Vliegende Hollander was een redelijk mens, en Figaro! Ook Amonasro acht ik een genuanceerd man. Hij heeft natuurlijk twee loyaliteiten, de liefde voor zijn land en de liefde voor zijn dochter Aida. Hij gebruikt haar om zijn volk weer uit z'n schaduw te doen treden.”

• Wagner: Der fliegende Hollander
1995.09.21
Die Frist ist um (© 2012 IMC MUSIC LTD - HSE 1001)
Henk Smit (Hollander)

Het beroemdst was hij echter om zijn Scarpia, een schurk met elegante trekjes, die alles uit de kast haalde om Tosca te verleiden, alvorens zich als brute geweldenaar te ontpoppen. En zelfs dan bleef Smit een stijlvolle schurk, die zich ook in het Te Deum uit de RAI 1999 niet liet verleiden tot effectbejag (© 2012 IMC MUSIC LTD - HSE 1001):

Schurkenstreken

Daarbuiten, zo gaf Smit toe, was het wel hard zoeken naar lichtpuntjes: 'In Boris Godounov speelde ik Varlaam, een ontrokte priester die aan de drank en de vrouwen was en absoluut niet deugde.'

• Mussorgsky: Boris Godounov
ACT I Het gebeurde bij de stad kazan (Ballade Varlaam) (© 2012 IMC MUSIC LTD - HSE 1001)

Sheriff Jack Rance uit La fanciulla del West was ook al geen beste figuur, vond Smit:

• Puccini: La fanciulla del West
1981.10.22 Scheveningen
ACT I Ti voglio bene Minnie… (© 2012 IMC MUSIC LTD - HSE 1001)
Henk Smit (Jack Rance), Karen Armstrong (Minnie)

Smit: 'Pizarro in Fidelio is een regelrechte usurpator over wie je werkelijk geen positief ding kunt zeggen. Don Giovanni is een wensrol van me, een zeer gedreven boef. Er zijn toch weinig mensen in de wereld, denk ik, die 's ochtends opstaan en zeggen: waar zal ik vandaag eens kwaad berokkenen? Don Giovanni weegt zijn eigen lusten en objecten af tegen zijn morele overwegingen en zegt: ik vind mezelf belangrijker dan de ander! Die rol is een wensrol van me. En dan Iago in Verdi's Otello".'

Wereldpremieres

Ontelbare optredens leidden hem door een zeer gevarieerd repertoire dat zich van Bach via Wagner tot de hedendaagse componisten uitstrekte. Hij werkte mee aan het Holland Festival en aan de wereldpremières van Winter Cruise (1979, Henkemans), Symposion (1985 Schat), en Esmee (1995, Loevendie, Smit zong Johannes), evenals aan de openingsvoorstelling van Het Muziektheater, Otto Kettings Ithaka.

• Openingsscene Symposion
Henk Smit (Tchaikovski)

Aldus is Smit een van de weinige zangers die Tchaikovki ooit in beide betekenissen van het woord heeft vertolkt. Hieronder een fragment uit Act II van Tchaikovski's Orleanska Deva, met Smit als Dunois en Mary Willems als Agnes, in de dioloog 'Vertel me Dunois'. Plaats van opname is Vredenburg Utrecht, de datum 16 februari 1986 (© 2012 IMC MUSIC LTD - HSE 1001):

Opera Forum

• Verdi: Falstaff
Forum, Enschede, 1990
ACT I L'onore, ladri! (© 2012 IMC MUSIC LTD - HSE 1001)
Henk Smit (Falstaff)

Bij het voormalige Opera Forum trad Smit op als titelrolvertolker in Wozzeck en Falstaff en als Golaud in Pelleas et Melisande.

• Debussy: Pelleas et Melisande
1992.01.01 Forum, Enschede
ACT I Qu'est-ce qui brille ainsi, au fond de l'eau?  (© 2012 IMC MUSIC LTD - HSE 1001)
Henk Smit (Golaud), Nelly van der Sijde (Melisande)

In Nederland was Henk Smit verder te gast tijdens VARA- en KRO-matinees, o.m. als Mephistopheles in La damnation de Faust, als Alberich in Der Ring des Nibelungen, als Herrscher in Das Wunder der Heliane van Korngold en in de titelrol in Prins Igor.

• Borodin: Prince Igor
1982.02.10 Vredenburg
Langzaam eindigt de dag (© 2012 IMC MUSIC LTD - HSE 1001)
Henk Smit (Knast Igor)

Internationale carriere

Henk Smit werkte veelvuldig mee aan oratoriumuitvoeringen en concerten in binnen- en buitenland met dirigenten als Ferdinand Leitner, Edo de Waart, Hans Vonk, Bernard Haitink, Lamberto Gardelli, Roberto Benzi, Jesus Lopez Cobos en Alberto Erede.
Gedurende zijn lange carriere gaf hij talrijke optredens in zowel Europa als de V.S. (concerten in New York en Chicago), zowel als concert-, oratorium- als operazanger. In het buitenland was hij de gast van operahuizen in Londen, Geneve, Parijs, Frankfurt, Tel-Aviv, Canada en de Verenigde Staten. Een kleine greep uit zijn buitenlandse engagementen begint met het seizoen 1982/83, toen hij bij de opera van Tel-Aviv Tiresias in Strawinsky’s Oedipus Rex vertolkte. In 1984 zong hij bij de Grand Opera Paris Varlaam in Boris Godoenov. In het seizoen 1993/94 zong hij bij de opera van Frankfurt, in 1995 bij het theater van Montpellier als Klingsor in Parsifal. In 1997 trad hij op bij de opera van Frankfurt als Pizarro in Fidelio, in Amsterdam. In 1998 zong hij bij de Salzburger Festspiele de rol van Dikoj in Janacek's Katja Kabanowa. In Israel zong hij nog Le Bailli in Werther en de Comte des Grieux in Massenets Manon.

• Janacek: Kata Kabanova
Acte III Ptacci Prileti Na Mohylu (Um das Grab werden Vogel flattern) (© 1998 Orfeo)
Angela Denoke (Kata), Henk Smit (Dikoj), Ulrika Precht (Glasa), Hubert Delamboye (Tichon), Jane Henschel (Kabnicha)

De RAI-Nabucco

Zelfs op 73-jarige leeftijd was Smit nog actief als zanger. In april 2005 viel hij nog in voor Jan-Hendrik Rootering in de titelrol van Massenets Don Quichotte en op 31 maart 2006 zong hij nog in het Amsterdamse RAI Theater in Verdi's Nabucco de rol van de Joodse hogepriester Zaccharia. De titelrol in deze productie werd afwisselend gezongen door Ernst Daniel Smid en Henk Poort. Abigaille werd vertolkt door de sopraan Janice Dixon. Het geheel stond onder leiding van dirigent Jan Stulen en onder regie van Cox Habbema.
 

Smit over expressie en nuance

Smit nam nooit een blad voor zijn mond als het ging om zijn vakbroeders. Hij had zijn voorkeuren en zijn bedenkingen. Het type duet zingen dat Carreras (met wie hij Der Rosenkavalier onder Edo de Waart opnam) en Pavarotti praktiseerden, waarbij ze vol op de zaal en het eigen applaus speelden kon hem niet bekoren. Datzelfde gold voor de beroemde bas Chaliapin, die hij overgewaardeerd vond: “Die overtrokken stijl zal wel bij de epoque behoord hebben.”
Smit bewonderde vooral nuancerijke duivelskunstenaars als Hans Hotter: "Prachtig gepas¬sioneerd, kon alles zingen; Tito Gobbi, vooral artistiek mooi… In dit vak moet er een evenwicht zijn tussen zeggingskracht en schoonheid en dat is wat ik altijd heb nagestreefd. Schwarzkopf bijvoorbeeld had dat evenwicht in hoge mate, zij doseerde haar emoties. Callas was expressief maar vocaal ongeacheveerd met uitzondering van haar begintijd. Ik vind pianisten als Brendel te academisch, Gould te mechanisch. Fischer-Dieskau komt bij mij uitermate intellectualistisch en gemaniereerd over. Pas in zijn latere jaren geeft hij weer wat ruimte voor spontane emoties, zoals in zijn vroegste periode.” 

Oubollige operahumor

Smit vond de humor in de opera over het algemeen te oubollig: “De Barbier kan ik dientengevolge niet meer verdragen en Mozarts Cosi fan tutte noch Figaro spreken mij om die reden aan. Ze zijn vooral muzikaal schitterend".

Hoewel Smit excelleerde in komische rollen in opera's als Don Pasquale (waarin ik hem bij Opera Forum persoonlijk nog heb gezien), Il maestro di capella en tal van anderen, was de constante factor in zijn carriere toch steeds weer die booswicht, zoals hier in D'Alberts Tiefland:

• D'Albert: Tiefland
ACT I Marta… Tu mit mr, was du willst (© 2012 IMC MUSIC LTD - HSE 1001)
Henk Smit (Pedro), Rosanna Rocca (Marta)

Muziek werkt religieus

Ofschoon hij van mening was dat Godgelovigen niet per definitie een mooiere Mattheuspassie zingen dan agnosten, was Smit er voor zichzelf van overtuigd dat zijn gereformeerde achtergrond hem heel veel heeft gegeven.• Bach: Mattheaus Passion Recitative & aria (© 1994 CD DISKY Utrechts symphony Orchestra - Van Egmond) Henk Smit (bas)

Toch is het talent bepalend, niet de achtergrond: "Muziek werkt religieus. Als je gereformeerd bent opgevoed, krijg je als kind al die lijdensverhalen emotioneel te verwerken. Dat is een zware belasting. Als je dat later allemaal overboord gooit, houd je wel degelijk de herinnering aan die emoties over en dat slaat aan bij het religieuze werk, dat je moet zingen. Nog steeds houd ik van kerktoonsoorten in die oude Franse toonzetting van Loys Bourgeois; een diepte die heel bijzonder is, het klinkt zo Oud! Bartoks Blauwbaard heeft ook dat heel beschrankte, die kleine middelen..."

• Martinu: Marienlegenden
De Geboorte Des Heren 2. Bethlehem. Mariken zoekt een onderkomen bij de Smid (© 1988 KRO)
Henk Smit (Smid), Elena Vink (Mariken)

Op dit punt is een fragment uit zijn vermaarde vertolkingen van Mussorgsky's 'Liederen en dansen van de dood' misschien ook op zijn plaats. Hieronder 'Trepak' (© 2012 IMC MUSIC LTD - HSE 1001):

Risico’s van het vak

Smit kenmerkte zich als artiest door Hollandse nuchterheid. Aan zijn lijf geen polonaise, al maakte hij een verschil tussen het spreekwoordelijke bijgeloof onder zangers en die rituelen die gefundeerd zijn: “Sjaals dragen we allemaal en als ik iets in mijn keel voel, dan weet ik dat drie bacilletjes zich in 24 uur kunnen vermenigvuldigen. Dat is de angst van alle zangers. Maar behalve als ik iets heb, ben ik nooit zenuwachtig. Wel geladen.” Hij had wel begrip voor die zangers die minder makkelijk met de spanning van het zingen voor publiek omgaan: “Je zit in een glazen kooi en voelt je door publiek, collega's en critici op een ongelofelijke manier bekeken en besproken. Dat kan iemands carriere beinvloeden.”

Leraar

Hoewel gepokt en gemazeld in de oude school van uitvoeren, is de historische uitvoeringspraktijk die in de jaren tachtig opkwam niet aan Smit voorbijgegaan. Tenminste, hij heeft het zien gebeuren, al heeft hij er zelf nooit iets mee gedaan. Als leraar daarentegen vond hij het belangrijk dat zijn leerlingen de materie vanuit meerdere perspectieven konden benaderen. Smit: “Ik constateer dat zangers uit de oude muziek-school hun stem vaak niet op een andere manier kunnen gebruiken. Het omgekeerde komt ook voor. Ik hamer er bij mijn leer¬lingen op het vak niet op een puur opportunistische manier te benaderen. Aan de basis moet niet alleen het ego aan zijn trekken komen, maar er moet ook een grote neiging tot dienstbaarheid zijn aan het ideaal. Je moet de liefde bespeuren voor het werk van de componisten, want zij zijn uiteindelijk de belangrijkste mensen.”

Volgens Smit is er geen gouden regel waarmee alles goedkomt, als het om zingen gaat. Iedere stem is anders, ieder lichaam verschilt. In het begin studeerde hij soms zes, zeven uur per dag, later sloeg hij hele dagen over: “Misschien is dat wel het geheim: ik heb mijn spieren getraind, die hebben uithoudingsvermogen.”

De lengte van zijn carriere, die tot kort voor zijn overlijden in 2010 voortsuurde, bewijst de juistheid van Smits vermoeden. Hier een fragment van zijn Tio Servaor uit De Falla's La vida breve.

• De Falla: La vida breve
ACT II 'A la paz de Dios - Finale' (Tio Servaor, Manuel (Math Dirks), Paco Yuri Alexeev), Salud (Charlotte Margiono))

De moraal

Zoals het een goed gereformeerd persoon betaamt, dacht Smit uiteindelijk ook na over de moraal van het verhaal. Wat stelde dat zingen nu wel niet precies voor? Waarom deed hij het? En wat bereikte hij ermee? Smit: "Ik hoop dat de mensen het net zo mooi vonden als ik en dat hangt weer samen met mijn denken over kunst... dat kunst toch een vlucht is uit de barre werkelijkheid. Het is wel geen ‘waarheid’, maar biedt de mens toch iets extra's naast al die prachtige dierlijke functies die hij heeft. Als ik dat heb gegeven zoals ik het zelf voelde, dan denk ik dat ik al mijn wensen ten aanzien van mijn beroep in vervulling heb zien gaan.”

Nog in januari 2010 nam hij Schuberts Winterreise in het Gronings dialect op, met Stanley Hoogland aan de piano. Hier 'Goje Nacht' (Fremd bin ich eingegangen)(© 2010 Op zijn Gronings):

Henk Smit is op 17 juli 2010 tijdens een vakantie, op 78-jarige leeftijd, in Parijs overleden.
 

BRONVERMELDING

*
Voor dit artikel is gebruik gemaakt van het Henk Smit-archief bij monde van Ans van Dam.
*
De interviewfragmenten met Smit zijn mede gebaseerd op het artikel van Kees Pinxteren uit Entr’acte 1991, dat integraal is gebruikt voor het tekstboek van de 6 cd-box Henk Smit | Bas-bariton.
*
Alle foto’s zijn afgebeeld met toestemming van de erven van Henk Smit, bij monde van Ans van Dam.
*
Alle beeld- en geluidsfragmenten zijn gebruikt met toestemming van de erven van Henk Smit, bij monde van Ans van Dam.
*
Wij werken momenteel aan Henk Smit downloads in samenwerking met diezelfden.

© 2012 401DutchDivas.nl
Niets uit deze pagina mag worden vermenigvuldigd, doorgeplaatst of anderszins worden hergebruikt zonder uitdrukkelijke toestemming.
*
Voorwaarden voor embedden
Deze pagina mag alleen dan embedded worden opgenomen indien de menustructuur van 401DutchDivas.nl volledig intact blijft. In alle andere gevallen is het verboden deze pagina of onderdelen van deze pagina te embedden.
*
401DutchOperas.nl gebruikt unieke, eigen content.
Wij baseren ons op oorspronkelijk bronnenmateriaal met toestemming van rechthebbenden, die ook als zodanig worden vermeld. Wij vragen begrip voor het feit dat wij geen gratis contentleverancier aan derden willen en kunnen zijn. Indien u linkt naar onze website, plaatsen wij graag een link terug op onze links-pagina.