Elly Ameling

 "Indien er nachtegalen in Hibiya Park verblijven en het waar is dat zij van schaamte sterven als andere vogels beter zingen, dan zouden er afgelopen zaterdagavond in het park niets dan dode nachtegalen geweest zijn toen de sopraan Elly Ameling zong in de Hibiya Hall, Tokyo." (The Japan Times, Ronald P. Berger)

Met Elisabeth (Elly) Sara Ameling (8 Februari 1933, Rotterdam) vond de International Vocal Competition 's-Hertogenbosch (IVC) een van de grootste sterren in de ruim zestig jaar dat dit concours bestaat. Haar IVC zege eerste prijs cum laude in 1956 en de daaropvolgende eerste prijs bij het Concours International de Musique in Genève 1958 fungeerden als een trampoline voor Amelings carrière. Niet alleen had ze een prachtige stem, maar ze beschikte ook over de juiste mix van talent, ambitie en doorzettingsvermogen om de grootste Nederlandse liedvertolkster in de na-oorlogse periode te worden.

 Haar sterke punten waren een perfect geplaatste stem met een romig, rond timbre en een innemend, zoetgevooisd randje op een kernachtig en zuiver geluid - etherisch. Los van aangeboren kwaliteiten als de pure schoonheid van haar klank was Ameling ook een artieste in scheppende zin, want zij beschikte over de gave muziek te kleuren en teksten tot leven te wekken, zij het uiteraard steeds in dienst van de partituur en de componist, benadrukt ze zelf. In haar vertolkingen hoorde men aldus Schuberts liefde en lijden, men zweefde weg met Debussy, of bekeek het leven van een andere kant, als het ging om de dingen die er onderhuids toe doen, zoals bij Hugo Wolf.

Tekst: René Seghers
Foto's: Elly Ameling, IVC, EMI, Decca, Philips, Sony, Omnium Video: 401DutchDivas/RS in gesprek met Elly Ameling, verlucht met Amelings eigen keuze aan muziekfragmenten

Na met Ameling te hebben gewerkt beschreef Ernest Ansermet haar als volgt: “Een goede stem is een zegen van ergens daarboven. Madame Ameling staat  voortdurend  onder deze invloed, waarvan de romantici  gezegd  zouden hebben dat hij van goddelijke oorsprong is."

Ravel: Shéhérazade 'La flute enchantée' Elly Ameling (sopraan), Koninklijk Concertgebouw Orkest o.l.v. Hans Vonk, 1981 (CD Elly Ameling 80 jaar; © 2008 Omnium GW  13001)

Ameling was een intelligent kunstenares die nooit buiten haar natuurlijke grenzen zong. Daardoor tonen de late opnamen uit de jaren negentig haar nog in het volle bezit van haar interpretatieve vermogens. Met het verstrijken van de tijd slaagde ze er juist in steeds diepere lagen in haar vertolkingen te ontsluiten, zoals goed te horen is in de CD boxsets met louter live registraties uit de radio archieven "Elly Ameling 75 jaar" (2008 verschenen) en "Elly Ameling 80 jaar" (in 2013 uitgekomen). Deze opnamen omspannen de periode 1957 tot en met 1991. Het betreft dus live registraties gemaakt met zowel piano als met orkestbegeleiding. Toen ze in 1996 afscheid nam van het podium, omspande haar carrière ruim 40 jaar, een periode waarin ze was uitgegroeid tot een van 's werelds meest prominente concertzangeressen.

Mussorgsky: 'Kinderstube Nr. 4-7' Elly Ameling (sopraan), rudolf Jansen (piano), 1978 (CD Elly Ameling 75 jaar; © 2013 Omnium GW  80003)

Wereldberoemd

Vanaf circa 1970 leek Ameling het liederenrepertoire in Nederland welhaast te monopoliseren. Deze talrijke opnamen vonden al snel hun weg ver buiten de landsgrenzen en gedurende de jaren 70, 80 en 90 was ze 'omnipresent'.  Ze trad op op in vrijwel ieder belangrijk cultureel centrum ter wereld: van Tasmanië tot IJsland en van Nairobi op de evenaar tot en met Finland op de poolgrens. Ze was onder meer te horen in zalen als Carnegie Hall, Kennedy Center, Vienna Musikverein, Amsterdam Concertgebouw, Salle Pleyel Paris, Hercules Saal Munich, Philharmonie Berlin en Bunka Kaikan Tokyo. Ze zong onder dirigenten als Karl Ançerl, Ernest Ansermet, Benjamin Britten, James Conlon, Eduard Flipse, Jean Fournet, Carlo Maria Giulini, Bernard Haitink, Nicolaus Harnoncourt, Eugen Jochum, Josef

Krips, Rafael Kubelik, Erich Leinsdorf, Raymond Leppard, Neville Marriner, Kurt Masur, Seji Ozawa, André Previn, Wolfgang Sawallisch, Ed Spanjaard, Hans Vonk, en anderen. Haar talloze liederen tournees met begeleiders als Dalton Baldwin, Jörg Demus, Irwin Gage, Rudolf Jansen, Graham Johnson, Felix de Nobel, Herman Uhlhorn en Roger Vignoles konden steeds op grote bijval van zowel publiek als critici rekenen. Ze trad ook op in prestigieuze muziekfestivals zoals Aix en Provence, Bergen, Caramoor, Edinburgh, Holland Festival, Sofia, Tanglewood en het Festival van Vlaanderen.

Repertoire

Haar repertoire (liederen en vocale werken met orkest) reikt van Monteverdi en Bach via Mozart, Schubert, Schumann, Brahms, Wolf, Richard Strauss, Alban Berg, Fauré, Duparc, Debussy, Ravel, Poulenc en Britten tot componisten als Kosma, Gershwin, Cole Porter en Duke Ellington.

Duke Ellington: 'In a sentimental mood' Elly Ameling (soprano) LP In A Sentimental Mood (© Philips  412 433-2)

Ameling nam meer dan 150 LP's en CD's op. Vele daarvan werden onderscheiden met een Edison (5x), de Grand Prix du Disque (3x) en de Preis der Deutschen Schallplattenkritik. Ze zong zelden opera, maar er is een Nederlandse radio opname van Maillarts opéra comique Les dragons de Villars uit 1957 (een opname waaraan ook IVC 1954 winnaar Hans Wilbrink deelnam. In 1958 was Ameling de eerste van de Drei Knaben in Mozarts Die Zauberflöte, met co-Knaben Cora Canne-Meyer en Thea van der Steen in de beroemd gebleven live broadcast die Bernard Haitink destijds organiseerde rondom stertenor Fritz Wunderlich, met verder Maria van Dongen, Nel Duval, Juliana Farkas en Albert van Haasteren (IVC 2e prijswinnaar in 1955).

Ook zong zij onder Haitink de rol van Ilia in Mozarts Idomeneo in concert. Ze herhaalde deze rol ook bij de Nederlandse Opera in een geënsceneerde voorstelling onder leiding van Michael Gielen in Scheveningen (1973), in Amsterdam (1976) en in andere Nederlandse steden. Ze zong deze rol ook in Washington onder Julius Rudel. Haar twee CD boxsets met live opnamen bevatten ook andere zeldzame excursies in het operagenre, met o.a. alle vrouwenrollen in Mozarts Le Nozze di Figaro, Marguerite in Gounods Faust, Micaëla in Bizets Carmen en Rose Friquet in Maillarts reeds genoemde Les dragons de Villars.

LP en CD registraties

Elly Ameling kreeg een extra Edison voor haar complete fonografische oeuvre in 1996, toen ze haar opmerkelijke carrière beëindigde. Sindsdien is ze wereldwijd veelgevraagd voor master classes. Graag verwijzen wij hier naar drie voorbeeldig uitgegeven en samengestelde anthologieën die de breedte van haar muzikale carrière omvatten. De eerste bevat haar EMI studio opnamen in de ICON serie (8CD 'Elly Ameling The Dutch Nightingale'). De tweede werd uitgegeven door de stichting 'Elly Ameling 75-jaar' ter gelegenheid van haar 75e verjaardag en bevat live-registraties uit de periode 1957-1991 (5CD 'Elly Ameling 75 jaar'). De derde, eveneens samengesteld uit live registraties van de Nederlandse Radio werd uitgegeven ter gelegenheid van haar 80e verjaardag in 2013 (5CD 'Elly Ameling 80 Jaar'). Beide laatste boxsets werden gepubliceerd door Omnium.