'De Liefde voor het zingen was voor mij altijd primair!'

Ruim 60 jaar was de sopraanzangeres Iza Valeton een zangpedagoge met grote betrokkenheid!

Door Dr. Hc. (Mus.) Pieter Vis

De Utrechtse sopraan-zangpedagoge Iza Valeton - Maas Geesteranus had in november 2005 de zeer bijzondere leeftijd van 104 jaar gehaald, als zij niet een maand er voor op zaterdag 1 oktober was overleden in het verpleeghuis De Wijngaard aan de Dennenweg te Bosch en Duin. Iza zag het levenslicht te Rotterdam op 3 november 1901.

Jeugdjaren

Iza: "Het zingen is bij mij al vroeg begonnen. Moeder, mijn broer en ik zongen vaak kinderliedjes, zoals van Catharina van Rennes, Hendrika Tussenbroek maar ook 'Het Snoepwinkeltje' van Manna de Wijs-Mouton. Dat waren onvergetelijke uurtjes. Op de middelbare school heb ik Nederlandse en Franse liederen gezongen. Ik denk ook met vreugde terug aan de kaartavonden thuis. Mijn ouders hadden kaartvrienden. Als zij zich daarmee amuseerden, gingen de dochter van de vrienden en ik zingen "

A1 vroeg stelde Iza zich onder leiding van de bekende pedagoge Martine Dhont te Utrecht, bij wie zij ook het diploma Solozang in 1925 behaalde op de voormalige Muziekschool Toonkunst (Utrechts Conservatorium), toen nog gelegen aan de Ganzenmarkt. Vervolgens studeerde zij bij de tenor Tom Denijs en bij de in Nederland wonende Vlaamse zangeres Berthe Seroen. Voor het Italiaans Belcantorepertoire studeerde ze bij de bekende zangpedagoog Roberto Tamanti in Den Haag. Als concertzangeres debuteerde Iza te Groningen onder Kor Kuiler. Voorts zong zij onder beroemde dirigenten, zonder gebruik, te maken zoals te doen gebruikelijk was, van impressario's. De Utrechtse sopraan trad op onder Jan Wagenaar, Pau1 Hupperts, Henri van Goudoever, Anton van den Horst, Willem van Otterloo en de Duitse componist¬dirigent Hans Leger. Zij schuwde in haar jonge jaren het operetterepertoire niet, getuige haar optreden in 1928 in de hoofdrol van Grafin Maritza te Utrecht. Ook op het gebied van de opera heeft Iza aan de rol van Ortlinde in Wagners Walküre in 1938 op voortreffelijke wijze gestalte gegeven.

Werk & Leven

In de jaren dertig van de twintigste eeuw brak zij als jonge zangeres een lans voor liederen met orkestbegeleiding van Nederlandse componisten. Zo vertolkte zij bijvoorbeeld in 1937 de cyclus voor sopraan met koor en orkest 'Sterre der Zee' van Wouter Paap op tekst van Jan Engelman. Samen met de vermaarde Utrechtse alt Jeannette Molsbergen vertolkte zij de soli tijdens de eerste uitvoering van het 'Stabat Mater' van de Utrechtse componiste Henriëtte van Heukelom-van den Brandeler in 1937. Niet alleen in Nederland, maar ook in Duitsland was zij regelmatig een graag geziene en gehoorde soliste. Iza maakte veel propaganda voor de werken van haar tijdgenoot de laatromantische Duitse componist Joseph Haas, in wiens oratoria, 'Die Heilige Elisabeth' en 'Das Lebensbuch Gottes' zij bij de premières de belangrijke sopraanpartij vertolkte. Ook van de cyclus 'Von Ewigkeit zur Ewigkeit' voor sopraan en orkest van de componist-dirigent Hans Leger zong de succesvolle zangeres een eerste uitvoering onder diens leiding in Duitsland. In de Landelijke Oratoriumwereld werd Iza Valeton-Maas Geesteranus een veel gevraagde sopraansoliste evenals haar stadsgenote Louise Van Houten-Dentz en Karin Maria Kwant. De Utrechtse kerkkoren in de Domstad nodigden haar met regelmaat uit voor de talloze kerkconcerten. In het Franse repertoire toonde zij haar oprechte en bijzondere muzikale belangstelling. Diverse werken van Olivier Messiaen voerde zij voor het eerst in Nederland uit o.a. diens 'Poèmes pour Mi'. Bij het Franse liederenrepertoire stond de legendarische Rotterdamse Joodse pianist Iskar Aribo (pseudoniem voor Isaac Cohen, 1908-199?) haar veelvuldig op de internationale podia terzijde. Naast werken van Maurice Ravel voerde zij ook liederen van de Italiaanse componist Emile Passani en de Parijse Georges Migot uit. Van vooraanstaande Nederlandse tijdgenoten zong zij composities waaronder Henri Zagwijn, Willem Pijper, Bertha Frensel Wegener¬Koopman, Henriëtte Bosmans, Betty Tideman-Wijers en Leo Michielsen; zij zong de aan haar opgedragen composities vaak in eerste uitvoering. Ook de in 1941 aan haar opgedragen 'Drie Latijnse Minneliederen' van de te vroeg overleden toondichter Jan Mul (1911-1971) heeft ze regelmatig op haar recitals ten gehore gebracht. Iza vertelde hier nog over: "In de laatste oorlogsjaren was het arrangeren van huisconcerten in de mode, ik heb toen heel wat afgezongen. Ik oriënteerde mij vooral op Franse liederen" Voor diverse radio-omroepen heeft zij nog in de jaren vijftig kerkconcerten verzorgd. Zij trad zij voor de NCRV op die de uitzendingen verzorgde vanuit de Pieterskerk in Utrecht. De toen bekende kerkmusicus George Stam en de jonge Utrechtse Dom-organist Stoffel van Viegen werden haar kundige begeleiders.

Al in 1937 gaf de sopraanzangeres Maas Geesteranus in Duitsland met orkestbegeleiding een eerste uitvoering van Hendrik Andriessens 'Magna Res est Amor' en 'Fiat Domine'. Met regelmaat werkte ze mee aan de causerieën die prof. Hendrik Andriessen wijdde aan de ontwikkeling van het Franse lied, zoals Claude Debussy en Henri Duparc naast Nederlandse toondichters waaronder Alphons Diepenbrock en Willem Pijper. Voor haar aanstelling aan het Utrechts Conservatorium was zij vele jaren actief geweest in Twente en vooral in Almelo. Zij stond bekend als een bekwame zangpedagoge aan de muziekschool maar genoot ook veel succes als concertzangeres. Langdurig was zij bestuurslid van de afdeling Utrecht van de Koninklijke Nederlandse Toonkunstenaars Vereniging (KNTV). Van 1937 tot 1967 was Iza Maas- Geesteranus 30 jaar als hoofdlerares voor Zang en Methodiek 30 jaar verbonden aan het Utrechts Conservatorium. De Utrechtse musicologe en componiste dr. Nancy van der Elst (* 1919) herinnerde zich dat ze tot beider plezier regelmatig in de jaren vijftig aan de vleugel deze sympathieke zangeres begeleidde tijdens haar huisconcerten. In het 1954 trouwde Iza met de 65-jarige Dr. P. Valeton. "Mijn man was chemicus, hij had Franse voorouders en het merkwaardige is nu, dat mijn voorgeslacht tot de Waalse Gemeente behoorde."

Terugblik

Tot op hoge leeftijd (85 jaar) gaf mevrouw Valeton, zo werd ze door haar privé leerlingen genoemd, zanglessen en hield zij in haar imposante muziekkamer op de Koningslaan 59 aan het Wilhelminapark te Utrecht jaarlijks een leerlingenavond. Wel vroeg zij zichzelf regelmatig af: "Of ik nog wel verder zal gaan met mijn werk, en iedere keer is het resultaat van al die bespiegelingen: ja, ik teken weer een jaartje bij. Een van de belangrijkste overwegingen is daarbij, dat ik het contact met jonge mensen zo fantastisch vind. Ik wil namelijk niet wegzwemmem in nostalgie. Ik probeer helemaal te leven in deze tijd, die ik uitermate boeiend vind."

Een waardevolle zangpedagoge

Deze Grand Old Lady Valeton heeft vele vocalisten opgeleid die thans naam hebben gemaakt zoals de alt, Elisabeth Cooymans. Ook de twee bas-baritons uit het Utrechtse volgden bij haar een privé zangopleiding. Het zijn Evert Jan Nachtegaal en ondergetekende. Doch ook aan vele amateurzangers en zangeressen heeft ze haar waardevolle zangtechnieken bijgebracht. Zij beheerste een befaamde stemmethodiek. Vooral de Utrechtse sopraan Toos Scholten kon op haar wijze raad en medeleven rekenen ten tijde van haar vele gastrollen in het Utrechtse operettewereldje. Na haar pensionering heeft mevr. Valeton-Maas-Geesteranus regelmatig andere solisten onder haar hoede bij de Operette Vereniging Grinzing en de Utrechtse Operette Vereniging. Haar levensmotto luidde: 'De Liefde voor het zingen was voor mij altijd primair!' Dat had ze op haar tachtigste verjaardag in 1981 voor Groot Utrecht, Het Stadsblad en het Utrechts Nieuwsblad nog volmondig beaamd. Ze zei: "Ik stel me namelijk op iets anders te beogen met les geven, en dat is: jonge mensen, die als pure liefhebberij wilden gaan zingen en daaraan vreugde wilden beleven, met hun stem op gang te helpen." Tot eind februari 2005 woonde zij zelfstandig aan de Eisenhowerlaan op Kanaaleiland. In april van dat jaar verhuisde zij naar het Chr. verpleeghuis De Wijngaard in Bosch en Duin. Daar ging het de afgelopen maanden snel achteruit met haar gezondheid. Toen ik haar enkele weken geleden opzocht, herkende ze mij wel maar ik haar niet meer.

Afscheid nemen!

Tijdens een op 6 oktober j.l. gehouden afscheidsdienst in een volle aula van 'Den en Rust' te Bilthoven met familieleden, vrienden en diverse oud-leerlingen, zong schrijver dezes als oud-leerling van haar, aan de vleugel begeleid door de pianist Harry Schram (Hij was het die mij als 20-jarige in contact bracht met mevr. Valeton) drie liederen in memoriam, te weten. 'Stabat Mater Dolorosa', Muziek van Bertha Frensel Wegener-Koopman (1874-1953); van de Franse componist Francis Poulenc (1903-1963) diens 'Priez pour Pax' (Poëzie: Charles d'Orléans, 1938), en 'Floret Silva' uit 'Drie Latijnse Minneliederen' (Opgedragen aan Iza Maas-Geesteranus, oorlogsjaar 1941) van Jan Mul. Kleinzoon Mathée Valeton en Iza's achternicht Els Maas Geesteranus spraken korte, maar zeer bewogen dankwoorden namens de familie en benadrukten: 'Het blijkt opnieuw dat Iza Valeton-Maas Geesteranus niet alleen omringd was door familie, vrienden maar ook door haar vroegere leerlingen!'