Elisabeth Cooymans - Biography

Elisabeth Cooymans-De Groot werd op 31 maart 1920 geboren te Waalwijk. Haar - zeer muzikale - vader was Antonius de Groot, haar muziekminnende moeder was Maria Johanna van Rooy. Het gezin verhuisde al snel naar Den Bosch, waar vader De Groot lid werd van van het Bosch' Mannenkoor o.l.v. Peter Callenbach. Na concerten in Parijs bracht vader voor Elisabeth een speelgoedpianootje mee, waarop zij meteen melodietjes begon te verzinnen. Men kocht toen een echte piano en op haar zesde jaar kreeg Elisabeth pianoles. In het klooster en de school van de Zusters van Liefde (oorspronkelijk uit Tilburg) in de Hinthamerstraat, tegenover de St. Jacobkerk, kregen de kinderen les. Zuster Alphonsini gaf pianoles en leerde Elisabeth van blad zingen (à vue).

Als achtjarige kon Elisabeth al noten lezen en schrijven. Zij kreeg de opdracht een compositie van Alphons Mosmans, een componist uit Den Bosch, een hele toon lager te schrijven omdat vader deze niet goed kon zingen. Ongelofelijk maar waar: het lukte haar! Als twaalfjarige kreeg Elisabeth vervolgens van zuster Alphonsini haar eerste orgellessen op het orgel van de Kloosterkerk. Omdat zij te klein was om met haar voetjes de pedalen te bedienen, deed Zuster Alphonsini dat. Elisabeth leerde de registerknoppen te bedienen en genoot ervan dit machtige instrument te bespelen.

Voor de oorlog

Voor de oorlog volgde Elisabeth de Kweekschool voor Onderwijzers en specialiseerde zij zich in Algemeen Vormend Muziekonderwijs volgens de Ward-methode. Deze methode bestudeerde ze aan het Ward-Insituut in Roermond. Zij dirigeerde en zong in het Brabants Kamerkoor en gaf zanglessen aan de MULO in Den Bosch. Zij dirigeerde twee vrouwenkoren, gaf les aan de jongens van Schola Cantorum van de Sint Jan in Den Bosch, verving in de oorlog ondergedoken organisten van twee kerken en begeleidde zangers en instrumentalisten aan de piano. Tom van Vlijmen, de vader van Jan van Vlijmen, gaf Elisabeth les op het orgel van de Jozefkerk in de Jozefstraat in Den Bosch. Hij bereidde haar ook theoretisch voor op haar studie aan het conservatorium. Het was ook Tom van Vlijmen die haar aanried zangles te gaan nemen. Haar lerares werd Jacqueline Lamers, echtgenote van de Bossche gynaecoloog Dr. Lamers. Jacqueline Lamers was destijds zelf een bekende zangeres te Den Bosch. Zij raadde Elisabeth aan om zich voor te stellen aan Hendrik Andriessen, directeur van het conservatorium aan de Lange Nieuwstraat in Utrecht.

Hendrik Andriessen

In september 1944 reisde Cooymans samen met haar broer Jef naar Utrecht om auditie te doen voor Andriessens conservatorium, alwaar Berthe Seroen haar zangpedagoge zou worden. Andriessen nam haar aan en plaatste haar in het derde jaar van de opleiding. Op de terugweg naar Den Bosch bleek het een heksenketel op het station. Het lukte haar en haar broer in de allerlaatste nog rijdende trein naar Den Bosch te stappen. De bevrijding van Zuid Nederland was begonnen in totale chaos en paniek. Het was dolle dinsdag.

In het eerste deel van de serie videointerviews met 401DutchDivas, die verspreid op deze pagina zijn geplaatst, verhaalt Cooymans zelf in geuren en kleuren van haar jeugdjaren tot en met het latere liften naar het conservatorium te Utrecht.

Gediplomeerd zangeres & instant debuut

Twee jaar later slaagde ze met de hoogste punten van de dag voor het Staatsexamen. In datzelfde jaar deed ze op advies van Frans van de Ven auditie voor het lidmaatschap van de KNTV, de Koninklijke Toonkunstenaarsvereniging. In de jury zaten David Hollestelle, Coby Riemersma, Frans van de Ven, Sem Dresden (voorzitter), Berthe Seroen en Hans Kerkhoff die programmamaker was bij de VARA. Kerkhoff bood haar diezelfde dag nog een radioconcert aan met liederen van Franse componisten en oratoriumaria's. Dit wordt haar eerste officiële optreden met aan de vleugel Georges van Renesse die op dat moment een absolute grootheid is. Hiernaast een video waarin Cooymans verhaalt over haar voorbeelden Elisabeth Schwarzkopf, Aafje Heynis, Elly Ameling, Robert Holl voor de opera, Max van Egmond voor Bach.

Carrièrestop

De weg lijkt dan vrij voor een snelle carrière als alt, het stemtype waarin Nederland van oudsher internationaal vermaard om is geweest. Maar het loopt anders. In 1947 trouwt Elisabeth namelijk met Joop Cooymans, psychiater/ neuroloog en amateur pianist. Zij heeft hem al ontmoet bij haar eerste lerares Jacqueline Lamers. Haar actieve carrière staat gedurende ongeveer 15 jaar op een laag pitje in verband met de geboorte van haar zes kinderen. Joop en zij gaven kleine recitals en zij richt samen met vier strijkers uit het Brabants Orkest een kwintet op, waarin Elisabeth... achter de piano zit! Zij voerden o.a. het Forellenquintet van Schubert uit. Ruim vijftien jaar lang blijft het stil rondom Cooymans, die haar handen vol heeft aan het grootbrengen van haar kroost. Zij schaaft in die jaren echter wel aan haar stem, die wordt vervolmaakt onder de kritische leiding van respectievelijk Berthe Seroen, Irma Kolassi en de vermaarde zanger en zangpedagoog Willem Ravelli, zelf leerling van de legendarische Cornelie van Zanten die sterren als Julia Culp en Jo Vincent groot hielp maken. Van Willem Ravelli ontving zij een jaar intensief les en hij stelde vast dat haar stemtype geen alt, maar een alt-mezzo was. In onderstaande video's verhaalt Cooymans van Ravelli's techniek en van Cornelie van Zanten. Cooymans bespreekt de techniek en noemt een rijtje zangeressen die naar Van Zantens techniek zongen, waaronder Jo Vincent, Aafje Heynis, en Annie Woud. Volgens Cooymans heeft Ravelli haar laten kennismaken met haar eigen stem:

'Ik had eerder les van een tenor die mij volkomen verkeerd wilde laten zingen, vanuit een opgedreven borstregister. Als ik daarmee was doorgegaan had ik mijn hoogte verloren. Dat kon ik niet laten gebeuren, want ik wilde liederen zingen en dan had ik die hoogte nodig. Willem Ravelli liet mij uiteindelijk kennismaken met mijn eigenlijke stem, die zich ergens tussen alt en mezzo bewoog. Later nam ik ook nog lessen bij Hans Hotter, de wereldberoemde Wagner bas uit München.'

Het tweede debuut

Cooymans pakte in 1965 voorzichtig de draad van haar in de kiem gesmoorde carrière op, eerst met optredens in besloten kring en voor de radio. Haar tweede officiële solo-optreden volgde pas in 1966. Het betrof een zondagochtendconcert in het Kurhaus van Scheveningen met liederen van o.a. Max Reger. De pers was laaiend enthousiast en zo ontvouwde zich alsnog een indrukwekkende, zelfs internationale loopbaan als alt-mezzo. Haar eerste grote buitenlandse optreden was in Parijs waar zij liederen van Debussy en Milhaud vertolkte, met Sas Bunge op piano. In de Londense Purcell Room vertolkt ze Benjamin Britten. Tijdens de Salzburger Festpiele zingt ze 'Frauenliebe und Leben' van Robert Schumann. In Keulen zingt ze Max Reger en Schumann. In Italië is ze graag gezien als vertolkster van moderne componisten als Hans Werner Henze. In Nederland treedt ze veelvuldig op tijdens huisconcerten, georganiseerd door Vrienden van het Lied. Zij wordt hierbij begeleid op piano door o.a. Sas Bunge, Rudolf Jansen, Jo Dusseldorp en Gerard van Blerk. Een veelgevraagd trio vormde zij met Erika Waardenburg op harp en Dieks Visser op fluit.

Highlights

Aan de vooravond van de studenten- en arbeidersopstand in Parijs in april 1968, zong Elisabeth, begeleid door Sas Bunge aan de vleugel een recital in het Institut Néerlandais. De ochtend erna, moesten zij in een taxi dwars door het geweld van oprukkende studenten en gendarmes heen, een goed heenkomen zoeken richting Gare du Nord. Een paar jaar later zong ze opnieuw in Parijs, nu begeleid door Rudolf Jansen. Op het programma stond o.a. Milhauds 'Les Poèmes Juifs'. Milhauds weduwe was aanwezig bij het concert en dankte Elisabeth hevig ontroerd voor de uitvoering van deze liederen. De avond tevoren waren in Parijs namelijk Joodse graven vernield.

Opera

Elisabeth Cooymans had een natuurlijke passie voor de liedkunst. Haar stem was bij uitstek een typische oratoriumstem en minder geschikt voor opera. Toch debuteerde Cooymans nog voor haar officiële solodebuut in 1966 uitgerekend als Gertrude in een legendarische voorstelling van Gounods opera Roméo et Juliette in Het Concertgebouw. Legendarisch vooral vanwege de all-star cast met Alain Vanzo als Roméo en Erna Spoorenberg als Juliette onder de in Nederland vermaard geworden dirigent Jean Fournet.

 

Verder zong Cooymans in concertante uitvoeringen de Marthe in Gounods Faust (1972, Het Concertgebouw) in een cast met de Australische tenor Albert Lance (het best bekend van zijn Cavaradossi in de gefilmde Parijse voorstelling van Tosca met Maria Callas). Eveneens in 1972 zong Cooymans de Apollo in Händels Il parnasso in festa voor de radio in Hilversum. In 1975 was Cooymans Martha in Tchaikovsky's Iolanthe, wederom in Het Concertgebouw met in de cast Robert Holl, Thomas Allen en de Roemeense tenor Ion Piso. In 1977 zong ze de mezzorol in Francks Les béatitudes tijdens het Holland festival. Roltechnisch gezien vormt de Orfeo in Glucks Orfeo ed Euridice (Oss 1969, Hengelo 1970) waarschijnlijk het hoogtepunt in Cooymans operacarrière. Helaas zijn hiervan geen opnamen bekend, daarom hier een fragment uit haar andere grote rol, die van Apollo in Händels Il parnasso in Festo:

In het video interview verhaalt Cooymans over het verdwijnen van het Nederlands als voertaal bij De Nederlandse Opera Stichting, waar tot in de jaren zestig veel bekende opera's in Nederlandse vertaling werden gegeven.

Chronologie

Voor een overzicht van de bovengenoemde optredens zie de lijst van optredens waarbij data, componisten, plaats van uitvoering en begeleiding steeds vermeld staan. Het accent van Cooymans' veelomvattende repertoire lag op de muziek van de 19e en 20e eeuw, o.a. Debussy ('Proses lyriques', vier liederen voor piano, waarbij 'Fleur' haar voorkeur genoot), André Caplet, Chausson (Poème de l'amour et de la mer), Hendrik Andriessen (La vièrge à midi, 1966 première), Britten en Henze. Debussy was een van haar favoriete componisten. Ter herdenking van zijn 50ste sterfdag (25 maart 1918) stelde zij samen met de pianist Sas Bunge een Debussy-programma samen, dat in verschillende plaatsen werd uitgevoerd. Zij heeft veel liederenrecitals gegeven en werkte regelmatig mee aan uitvoeringen van grote vocale orkestwerken als Beethovens Symfonie Nr. 9, Verdi's Requiem, Bachs Magnificat en Hohe Messe, Mozarts Requiem en Berlioz' Roméo et Juliette (1970).

Oratorium

Cooymans operavertolkingen zijn reeds aan de orde geweest, maar ze was vooral vermaard als soliste in tal van oratoria. Bachs Mattheüs Passion staat in de chronologie met stip op de eerste plaats, gevolgd door de Johannes Passion en het Weinachts Oratorium. We noemen verder Händels Messiah (debuut 1967), Samson (1969) en Israel in Egypt (1970) en Honeggers Le Roi David (1969).

Religieuze muziek

Uniek waren haar vele soloconcerten met religieuze muziek, die zij bij voorkeur met Albert de Klerk gaf (zie de chronologie). Bij die gelegenheden kwamen vele prachtige stukken tot klinken, die anders zelden werden uitgevoerd. Elisabeth Cooymans kan bogen op een internationale carrière. Zij trad op met dirigenten als Erich Leinsdorf, Ferdinand Leitner, Ed Spanjaard, Hein Jordans, Jaap Spaanderman, André Rieu sr., Jean Fournet, Roelof Krol, Charles de Wolff, Bart van Beinum, Leo Driehuys, Riccardo Muti en Edo de Waard. Ze was onder meer te horen op het Holland Festival, het 'Festival van Vlaanderen' en de 'Bregenzer Festspiele'. Tot haar vaste begeleiders tijdens haar concerten behoorden o.a. George van Renesse, Rudolf Jansen, Sas Bunge. Met de laatste vertolkte zij vooral het Franse repertoire.

In 1966 zong zij voor de vereniging 'Vrienden van het Lied' in huisconcerten met een Reger-programma met medewerking van de violiste Dulci Ouwerkerk en de pianist Co Backers. In 1974 maakte zij, samen met het Reger-trio en Gerard van Blerk een concerttournee door Nederland. Maar ook zong zij repertoire van componisten als Mahler, Schumann (Frauenliebe und Leben), Wolf en Brahms (Altrapsodie).

Ze werkte o.a. mee aan de uitvoering van 'Le miroir de Jésus' (André Caplet, in 1967 samen met het Brabants Kamerkoor in de 'Basiliek van Tongeren') en 'Les mystères du Christ' (1969, Oscar van Hemel) en vertolkte 'Madrigal' en 'Deux moralités' van Alex Voormolen (samen met Sas Bunge) en 'Pippa Passes' (van Rettich). Het 'Madrigal' was door de componist aan haar opgedragen, de wereldpremière was in 1970 in Londen, in de 'Purcell Room'. Talrijke radio-optredens. Zij zong door tot aan haar 65e.

Trivia

In 1972 werd zij door de 'Johan Wagenaar Stichting' onderscheiden wegens 'opmerkelijke prestaties op het gebied van uitvoering van Nederlandse Kamermuziek en haar haar inzet om uitvoeringen tot stand te brengen van Nederlandse componisten. De toenmalige Koningin Beatrix benoemde haar tot Ridder in de Orde van Oranje Nassau. Bisschop Anton Hurkmans reikte haar de door Paus Johannes II ingestelde ridderorde van Sint Sylvester uit.

Afscheid en post carière

In 1988 gaf Cooymans haar laatste concert in Baarn met Dorothy de Rooy op piano. Na haar actieve carrière legde ze zich toe op het geven van zangles. Ook wijdde Elisabeth een musicologische studie aan Vincent d'Indy en de verbindingen die gelegd kunnen worden tussen hem en Hendrik Andriessen, Marius Monnickendam en Jurriaan Andriessen. In Frankrijk heeft zij deelgenomen aan een Internationaal Symposium over d'Indy. In 1991 treedt zij toe tot de Académie des Sciences, des Arts et des Lettres du Vivarais.

De grootste passie van Elisabeth bleef het ontdekken en uitvoeren van sololiederen met kamermuziekbegeleiding of met orgel. Dit leidde ook tot pedagogische initiatieven zoals de oprichting van VOSTRI (Voce-instrumenti), kamermuziek voor vocalisten in samenwerking met instrumentalisten. Zij gaf ook vocale kamermuziek cursussen (zoals in de Azijnfabriek in Den Bosch) en driedaagse internationale masterclasses liedkunst met orgel (Abdij van Heeswijk met Albert de Klerk). Tevens was zij juriste bij het Internationale Vocalisten Concours in 's Hertogenbosch. In 2003 wijdde het Concertzender programma De Diva op de Erwt meerdere radio-uitzendingen aan haar. In 2010 en 2011 werkte zij mee aan de theatervoorstelling van Dries Verhoeven 'LEGE HANDEN'. De productie was 15 x te zien in 8 Nederlandse Theaters. Elisabeth was toen 90 jaar.

Elisabeth in haar eigen woorden

'Bij Debussy zijn woord, muziek en stemkleur wonderbaarlijk door elkaar heen geweven. Franse esprit...'

'Maar ik wil ook ruimte, natuurlijkheid..., dat vind ik bij Mahler.

Bij Mahler doet de tekst er minder toe, hij is meer muziek, hij waaiert open, het glanzende beschavingsevenwicht ontbreekt maar de natuurlijkheid herneemt haar kansen...'

'Benjamin Britten is een verfijnd liederencomponist...'

'Stilten in de muziek zijn absoluut nodig. Stilten waarin nieuwe gedachten ontstaan, nieuwe phrasen inwendig gehoord en ingeademd worden. Alvorens in klank omgezet, naar buiten te komen...'

Nawoord

401DutchDivas hoofdredacteur RS interviewde Cooymans in September 2012 voor deze website. Het kostte bijna een jaar om de resultaten te presenteren, maar het resultaat is ernaar. Met dank aan Elisabeth en haar zoon Manuel, die de schat aan informatie bijeen hebben gebracht.

RS.