Willem Mengelberg Vereniging

bron: Artikel ' luister' april 1988, Paul Korenhof

Regelmatig wordt gewezen op het verschijnsel dat Willem Mengelberg in het buitenland meer geëerd schijnt te worden dan in Nederland, maar de reden ligt voor de hand. In de laatste jaren van zijn loopbaan heeft Mengelberg een keuze gedaan, die zijn functioneren na de oorlog onmogelijk maakte en die hem nog steeds wordt aangerekend. Dat diezelfde Mengelberg tot de grootste dirigenten van deze eeuw moet worden gerekend, legt daarbij weinig gewicht in de schaal, iets wat toch merkwaardig overkomt naast bijvoorbeeld de algemene erkenning van Furtwänglers artistieke kwaliteiten. Nu het Concertgebouworkest zijn eeuwfeest viert, is een bezinning op deze situatie niet overbodig. Gedurende de helft van zijn bestaan heeft het orkest immers onder leiding van Mengelberg gestaan, en die halve eeuw is van beslissend belang geweest voor de huidige internationale faam van het ensemble. Mengelberg heeft het orkest groot gemaakt en een beginnend plaatselijk ensemble laten uitgroeien tot Nederlands belangrijkste artistieke visitekaartje. Hij heeft in die tijd ook zijn stempel gedrukt op de specifieke klank van het orkest en op een repertoire waarmee het ensemble na weer een halve eeuw nog steeds vereenzelvigd wordt. Dat Mahler en Strauss werken aan hem, c.q. het orkest opdroegen, is even kenmerkend voor zijn internationale prestige als het feit, dat bewonderaars in het buitenland zich reeds lang geleden hebben aaneengesloten met als doel zijn artistieke nalatenschap bij een breder publiek onder de aandacht te brengen.

Gelukkig komt men ook in Nederland steeds meer tot de conclusie dat we Mengelberg niet alleen moeten beoordelen op zijn houding in de periode '40-'45, maar tevens en vooral als dirigent in de hele periode 1895-1945. Om dat te bevorderen werd vorig jaar de 'Willem Mengelberg Vereniging' opgericht, die zich ten doel stelt zijn artistieke erfenis veilig te stellen, de waardering voor zijn aristieke kwaliteiten wederom in overeenstemming te brengen met die kwaliteiten en de bewaarde geluidsdocumenten beter toegankelijk te maken.

Een warm pleitbezorger vindt Mengelberg daarbij in voorzitter Otto Hamburg (voormalig Luister-medewerker), die zijn ogen niet wenst te sluiten voor wat er tijdens de oorlogsjaren gebeurd is, maar die dat wel wenst te scheiden van muzikale activiteiten die een halve eeuw omspannen.

'De aandacht voor Mengelberg concentreert zich nog veel te veel op diens staatsburgerschap, en dan vooral op de laatste tien jaar daarvan. Voor dat aspect mogen we ons natuurlijk niet afsluiten, maar ik zie op dat punt veel meer een taak voor het RIOD. Wij moeten ons bezighouden met de musicus Mengelberg, voor wie het RIOD weer totaal geen belangstelling heeft, en later, in het kader van een grote biografie, kunnen dan misschien alle bevindingen bijeen worden gebracht. Bovendien kan ik aan de eerste symfonie van Brahms niet horen, welke politieke of sexuele geaardheid de dirigent heeft. Voorop staat voor mij dat Mengelberg een groot en in sommige opzichten een uniek orkestleider is geweest. Welke andere dirigent, behalve Stokowski in Philadelphia, is erin geslaagd om van een onbetekenend ensemble*) een orkest van wereldfaam te maken om er vervolgens nog vele jaren mee verder te werken?' 'Bovendien verdient zijn uitvoeringsstijl beter bestudeerd te worden. Vroeger begonnen dirigenten als repetitor, zoals een Michelangelo begon met naschilderen, maar tegenwoordig moet iedere jonge dirigent meteen een eigen opvatting hebben en beginnen met werken waar Walter, Furtwängler en Busch mee ophielden. En dat terwijl ze toch zoveel zouden kunnen leren van de uitvoeringen en de werkwijze van anderen. Neem nu die veelgesmade ritenuti waarover ik in 1960 al in Luister geschreven heb. Anders dan bijvoorbeeld bij Furtwängler, bij wie veel uit het ogenblik zelf voortkwam, zijn die bij Mengelberg helemaal ingebouwd in een vooraf opgezet totaalconcept, waarin ieder detail overdacht werd. Vandaar dat zijn partituren ook zo vol aantekeningen staan. Een ander punt is Mengelbergs fenomenale gevoel voor de eenheid en de onderlinge verhoudingen in de tempi. Dergelijke dingen moeten bewaard en onder de aandacht gebracht worden, gedocumenteerd aan de hand van opnamen en getuigenissen van de mensen, en dat zijn er helaas niet zoveel meer, die nog met hem gewerkt hebben. Daar ligt een taak waar de Willem Mengelberg Vereniging zich al enthousiast op geworpen heeft. Het kost tijd en geld, maar als we nog even wachten, is het voor een aantal dingen te laat, zoals het voor veel reeds te laat is. We zitten al met het probleem dat veel van de musici die met hem gewerkt hebben en nu nog leven, nog heel jong waren toen Mengelberg al een grootheid was, en dat schept toch het gevaar van vertekende beelden. Toch is het heel opvallend dat ze allemaal op een bepaalde manier de indruk hebben gekregen dat ze "iets" hebben meegemaakt, dat op hun hele verdere ontwikkeling van invloed is geweest.'

'De interviews die we maken, worden opgeslagen bij de Mengelbergstichting in Den Haag, in de hoop dat er ooit iemand komt die een grote Mengelberg-biografie gaat schrijven en die dan van al het verzamelde materiaal gebruik kan maken. Maar als mensen alleen maar lid van de vereniging willen worden, omdat ze op die manier in het bezit van bepaalde opnamen hopen te komen, vind ik dat ook heel legitiem. Zolang men maar gedreven wordt door belangstelling voor de musicus Mengelberg.'

*) 'onbetekenend ensemble' doet het werk van Mengelbergs voorganger geen recht, zie Willem Kes

J.L.

Willem Mengelberg Vereniging anno 2002

Door bewonderaars van Willem Mengelberg werd in 1987 in ons land opgericht de Willem Mengelberg Vereniging. Tot de oprichters behoren o.a de bekende oud-Luistermedewerker Otto Hamburg, tevens eerste voorzitter van de vereniging, familie van Mengelberg en andere personen die b.v. Mengelberg tijdens concerten hebben meegemaakt.

De vereniging heeft rechtspersoonlijkheid en is ingeschreven bij de Kamer van Koophandel.

Zij stelt zich ten doel het leven en werk van deze grote Nederlandse dirigent onder de aandacht te brengen bij het in muziek geïnteresseerde publiek.

Door de vereniging worden o.a. lezingen en excursies georganiseerd. Om de zoveel tijd is er een muzikale bijeenkomst onder de naam: leden spelen voor leden.

In het verleden werden bezoeken gebracht aan o.a. het Concertgebouw, het Omroepmuseum, het Gemeentearchief in Amsterdam, de muziekcollectie van Willem Noske en het Filmmuseum.

Vier maal per jaar wordt er een blad uitgegeven, getiteld: Mengelberg En Zijn Tijd, met artikelen over Mengelberg, andere musici uit zijn tijd en muzikale evenementen die verband houden met Mengelberg en het Concertgebouworkest. Ook worden de lezers op de hoogte gehouden van nieuwe cd-opnamen van Willem Mengelberg. De leden van de vereniging ontvangen dit blad automatisch.

Voor slechts € 25,-- per jaar steunt u de doelstelling van de vereniging, kunt u de lezingen en muzikale bijeenkomsten bijwonen en aan de excursies deelnemen en ontvangt u het blad Mengelberg En Zijn Tijd.

Heeft u belangstelling voor de vereniging?

U kunt dan contact opnemen met de secretaris/penningmeester,

de heer Mr. A.A.Meurer, Mozartkade 14, 1077 DJ Amsterdam.

Telefoon: 020 - 6262550,

e-mailadres: This e-mail address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it

Toekomstige activiteiten in 2002:

Bezoek aan het Nederlands Muziekinstituut in Den Haag, waar zich ook het Mengelberg Archief bevindt. De heer Dr Frits Zwart is onze gastheer. Voorafgaand aan het recreatieve gedeelte vindt de jaarvergadering plaats.

Datum: zaterdag 2 november 2002.

Het bestuur is als volgt samengesteld: Prof. Dr W.A.M. van der Kwast (voorzitter)

A. van Kapel (vice-voorzitter)

Mr A.A. Meurer (secretaris-penningmeester)

J. Krediet en

R. Krüsemann (leden)

De vereniging onderhoudt banden met de Stichting Chasa Mengelberg.

Deze stichting exploiteert de Chasa, het beroemde huis van Mengelberg in het Unterengadin waar hij uiteindelijk in 1951 in eenzaamheid is overleden.

Belangstellenden zijn voor een verblijf aldaar in de zomer van harte welkom. Wie er eenmaal is geweest, is verkocht!

Contactpersoon is de heer Adriaan van Woudenberg (die als hoornist nog onder Mengelberg heeft gespeeld!), Cronenburg 100, 1081 GN Amsterdam, telefoon 020 - 6446792,

e-mailadres: This e-mail address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it  

Hoofdpagina
Biografie, deel een
Biografie, deel twee
Mahler, vierde symfonie
Lijst van opnames 
Recensies 
Boeken 
Recensies Naxos Cd's